مهارت های ذهنی و شناختی

تصمیم گیری

مقدمه: از لحظات حساس و دشوار زندگی انسان تصمیم گیری است؛ زیرا هر نوع تصمیم گیری، نتایج و مسئولیت هایی را به همراه دارد که بر زندگی آدمی تاثیر می گذارد.
مراحل تصمیم گیری
1.    دانش جامع: دانش و احاطه دقیق به موضوع، قدرت تصمیم گیری را بالا می‌برد.
2.    واقع بینی: در تصمیم گیری صحیح باید میان امیال و اهداف تفکیک قائل شد و سپس به انتخاب و تصمیم گیری پرداخت.
3.    مدیریت زمان: مدیریت زمان، تدابیر آگاهانه ای است برای رسیدن به اهدافی معین که با توجه به روابط میان آن اهداف و نیز با نظر گرفتن رشد متناسب و هماهنگ همه ی امکانات انجام می‌گیرد.
4.    انتخاب: پس از مراحل فوق نوبت به گزینش کردن است و بدیهی است که در این هنگام باید از افراد کاردان و امین نیز مشورت گرفت.
مهارت تصمیم گیری در سیره رضوی: هنگامی که مأمون ولایت عهدی را به امام رضا(علیه السلام) پیشنهاد کرد، امام آن را نپذیرفت. مامون گفت: یکی از اعضای شوارایی که به دستور عمر تشکیل شد، پدرت علی(علیه السلام) بود. عمر دستور داده بود هر کسی بهانه کند، گردنش را بزنند. اکنون تو هم نمی توانی خواسته ام را نپذیری. امام گفت: من با خواست خود نمی پذیرم.
مأمون با عصبانیت گفت:بالاجبار  تو را وادار می کنم. آیا خود را از قدرت من در امام می‎بینی؟ سوگند به خدا اگر ولایت عهدی را نپذیری تو را  می‌کشم. امام فرمود: پس شرط دارد.
مامون گفت: چه شرطی؟
امام رضا (علیه السلام): اینکه در هیچ امر مملکتی و هیچ عزل و نصبی دخالت نکنم.
در این نمونه می بینیم که امام با انتخاب صحیح خودباعث شد مردم اعمال نادرست حکومت را از چشم امام نبینند و هم باعث شد ایشان آزادانه به تبلیغ بپردازند.

حل مسئله

مقدمه: مهارت حل مسئله اصطلاحی کلی برای نوعی تجربه است که در آن فرد با مشکلی رو به رو می شود و باید از میان راه حل های گوناگون، آنچه که او را به هدف می رساند، برگزیند.
مراحل حل مسئله:  
1. احساس نیاز 2. تحلیل مشکل 3. پیشنهاد راه حل های مختلف 4. آزمایش راه حل های گوناگون برای انتخاب راه حل مناسب 5. عمل، محک نهایی راه‌حل پیشنهادی است که باید با روش علمی اثبات شود.
مهارت حل مسئله در سیره‌ی رضوی: به یک نمونه از مهارت ها اشاره می کنیم:
شخصی از خوارج به طعنه به امام گفت: پسر رسول خدا! چرا حاضر شدی ولی عهد مأمون شوی؟
-بگو ببینم پیامبر برتر است یا وصی؟
-پیامبر(صلی الله علیه وآله والسلم).
-مسلمان برتر است یا مشرک؟
-مسلمان.
-یوسف پیامبر خدا بود و من وصیّ خدا. عزیز مصر مشرک بود و مأمون مسلمان. یوسف خزانه داری را خواست و من بدون درخواست ناچار شدم بپذیرم.

تفکر نقاد

مقدمه: در تعریف تفکر نقاد آمده است: تفکر انتقادی، فرایند ذهنی تجزیه و تحلیل اطلاعات است، به ویژه سخنان یا قضایایی که مردم حقیقت می‌پندارند.
فرایند تفکر انتقادی: برای بهره گیری از این نوع تفکر به موارد زیر باید توجه کرد:
1.    ابتدا باید با بررسی تمامی جوانب موضوع، اظهارات منطقی مرتبط با آن‌را جمع‌آوری کرد.
2.    تمامی عبارات و اظهارات را تا حدامکان، مختصر و به جملات کوچک تر تقسیم باید کرد.
3.    جملات گردآوری شده و دلالت های مربوط به آن را باید بررسی کرد تا با یکدیگر متناقض نباشند.
4.    عبارات و اظهارات متناقض را در برابر جملات گردآوری شده، باید قرار داد و میزان مخالفت آن را ارزیابی کرد.
تفکر نقاد در سیره رضوی:
حضرت به یکی از یاران خود که از نسبت‌هایی که مردم به وی می‌دادند ناراحت بود، فرمود: ای یونس! بکوش همیشه با مردم  به اندازه ی معرفت آنان سخن بگویی و معارف الهی را برایشان بیان نمایی. ای یونس! هنگامی که تو دُر گرانبهایی را در دست داری اگر مردم بگویند که سنگ یا کلوخی در دست توست و یا آن که سنگی در دست تو باشد و مردم بگویند که دُر گرانبهایی در دست داری ، چنین گفتاری چه تأثیری در اعتقادات و افکار تو خواهد گذاشت؟ آیا از چنین افکار و گفتار مردم سود و زیانی می بینی؟!
در این نمونه امام به این شیوه عمل کردند که در آغاز باید سخنان مردم (اطلاعات) را شنید( جمع آوری کرد) و سپس با تجزیه و تحلیل آن و مطابقت با معیارهای درست، سره را از ناسره بازشناخت.

تفکر خلاق

مقدمه: برخی اندیشمندان در تعریف خلاقیت گفته‌اند: فرایندی ذهنی است که مستلزم خلق اندیشه هایی تازه و یا یکپارچگی جدیدی میان اندیشه‌های موجود است. از نگاه علمی دستاورد های تفکر خلاق، بیشتر با دو ویژگی "اصالت" و "اختصاصی بودن" شناخته می‌شود.
ویژگی های افراد خلاق:
1.    ریز بینی: این امر بیانگر حساسیت فرد در برابر دیده‌ها، شنیده‌ها و اندیشه‌هایی است که با آن برخورد می‌کند.
2.    استقلال: افراد خلاق خود را از فشارهای اجتماعی که دیگران گرفتار آنند، رها ساخته اند.
3.    انعطاف پذیری: افراد خلاق قادرند در برداشت خود انعطاف پذیر باشند و بر دیدگاه خود پافشاری نکنند.
4.    توانایی نظم بخشیدن به تجارب: افراد خلاق تجارب و یافته های خود را منظم می‌کنند.
5.    حس سرنوشت:  افراد خلاق می توانند کارهای دلخواه و ضروری خود را برای مدتی طولانی انحام دهند. این توان روحی را "حس سرنوشت" نامیده اند.

مهارت تفکر خلاق در سیره رضوی:
امام رضا (علیه السلام) در پاسخ به گلایه ی یکی از دوستانش که از اظهارنظرهای ناآگاهانه ی دیگران آزرده خاطر بود، فرمود: مردم هر چه می خواهند، بگویند. این گونه مسائل و سخنان اهمیتی ندارد. زمانی که امام تو، از تو راضی باشد، جای هیچ نگرانی نیست.
در این نمونه یکی دیگر از ویژگی های افراد خلاق را در گفتار امام آشکارا می بینیم: استقلال و اثر نپذیرفتن از فشار های اجتماعی.