حضرت رضا علیه السلام پاسدار شجره طیبه ولایت

نهضت علوی

2) حفظ «نهضت علوی» از مهمترین دستاوردهای امامان

بدنباله ی آنچه گذشت، نکات ارزشمند دیگری نیز در نوشتار مورد ذکر، به چشم می خورد از جمله:

دلیل این مدعا

علاوه بر آنچه در توجیه و تعلیل مدعای مذکور- یعنی تشکیل نظام الهی بعنوان بزرگترین هدف مبارزات ائمه گفتیم، یکی از مهمترین دلائل دیگر آن، زندگی پر از سختی و دشواری و ایثارگرانه ائمه و یاران ایشان است. اگر ائمه علیهم السلام و یاران ایشان دارای چنین هدفی نبودند، حکام و خلفای ستمگر چه انگیزه ای برای روبرو شدن با آنان و حبس و شکنجه و کشتار ایشان داشتند؟ بنابراین چنان زندگی پر خطر و پرماجرا و مرارت بار و سخت، خود، دلیل بزرگ و مهمی برای آن مدعا است.

برنامه ی دراز مدت  

نکته ی مهم دیگر این است که تحقق آن هدف مقدس، یعنی تشکیل نظام و حکومت اسلامی در چنان شرایطی، کاری در نهایت سختی و مشقت بوده که نیاز به مقدمات و زمینه سازی و برنامه های دراز مدت داشته است و لذا «ائمه علیهم‌السلام، از دوران امام سجاد علیه‌السلام و بعد از حادثه عاشورا به زمینه‌سازی درازمدت برای این مقصود پرداختند. در تمام دوران صدو‌چهل ساله میان حادثه عاشورا و ولایتعهدی‌ امام هشتم علیه‌السلام جریان وابسته به امامان اهل بیت‌ یعنی شیعیان، همیشه بزرگترین و خطرناکترین دشمن دستگاه‌های خلافت‌ به‌حساب می‌آمد.» در این مدت، نهضت علوی، یعنی مبارزات تشیع، با پیش آمدن زمینه های آماده ای، چند بار به پیروزی نهائی نزدیک شد، اما بر اثر موانعی، از جمله، عدم یاری کامل مردم، فاش شدن اسرار و مهمتر از همه، دستگیری و حبس و شهادت امام علیه السلام-که محور و مرکز اصلی این نهضت بود- بتأخیر می افتاد «و هنگامی‌که‌نوبت‌ به امام بعد می‌رسید، اختناق و فشار و سختگیری به‌حدی بود که برای آماده کردن زمینه به زمان طولانی دیگری نیاز بود.» از بزرگترین کارها و هنرهای ائمه علیهم السلام در میان طوفان سخت این حوادث، حفظ و گذراندن تشیع که همچون جریانی کوچک امام عمیق و تند و پایدار بود از لابلای گذرگاههای دشوار و خطرناک به حساب می آید و بدین جهت «خلفای اموی و عباسی در هیچ زمان نتوانستند با نابود کردن امام، جریان امامت را نابود کنند و این خنجر برنده همواره در پهلوی دستگاه خلافت، فرورفته ماند و به‌صورت تهدیدی همیشگی آسایش‌ را از آنان‌ سلب نمود.»
تعبیر منصور، خلیفه سفاک و قدرتمند عباسی درباره ی امام ششم علیه السلام به اطرافیان این بود: «این است آن استخوانی که در گلوی خلفا گیر کرده بطوریکه نه قدرت کنار زدن او را دارند و نه جرأت کشتن او را»!3
و نیز متوکل، دیگر خلیفه مقتدر عباسی درباره ی امام دهم علیه السلام به اطرافیان خود می گفت: و یحکم قد اعیانی امر ابن الرضا علیه السلام، یعنی: وای بر شما! (شما بگوئید) من چکنم، آخر این «ابن الرضا» (یعنی امام هادی علیه السلام) مرا بیچاره و عاجز کرده است!4
و نیز به وزیر خود می گفت ای وای که) ما از دست آل ابیطالب چه می کشیم نمی بینی که یا گرفتار قیام یک حسنی هستیم یا یک حسینی... که از روی نادانی (!) شمشیرهای ما را برای ریختن خون خود، فرا میخوانند...!5     
این امور نشان می دهد که: از بزرگترین مظاهر مبارزه ائمه علیهم السلام حفظ و تقویت این جریان، یعنی نهضت علوی و خط سرخ تشیع در میان طوفان سهمگین و اختناق سنگین سلطه خلفا بوده است و نیز اینکه: چرا ائمه علیهم السلام کمتر در مبارزه و برخورد نظامی مستقیم «ظاهر» می شدند، گرچه در سنگر «حاضر» بودند، یعنی اگر چه در مبارزه مستقیم «ظهور» نداشتند، اما در صحنه ی مبارزه «حضور» دائم، فعال و خستگی ناپذیر داشتند و نیز اینکه: «تقیه» یعنی چه؟، و نیز به خوبی نشان می دهد که: امامان علیهم السلام عمیقاً و سخت در حال زمینه سازی و برنامه درازمدت برای هدف مقدس و والای خویش بودند.

سنگر پیروز

3) امام رضا علیه السلام، در سنگر همیشه پیروز اهل بیت  

نوشتار مذکور، بعد از تمهید این مقدمات به بیان قسمتی از حیات سیاسی امام هشتم علیه السلام می پردازد که خلاصه و فشرده ی آن از نظر گرامیتان میگذرد:                    
1- گرچه تاریخ ترسیم روشنی از دوران ده‌ساله زندگی امام هشتم در زمان‌ هارون و بعد از او در دوران پنج‌ساله ‌جنگهای‌ داخلی‌ میان‌ خراسان و بغداد به ما ارائه کند اما به تدبر می‌توان فهمید که امام هشتم در این دوران همان مبارزه درازمدت اهل بیت علیهم‌السلام را... با همان جهت‌گیری و همان اهداف ادامه می‌داده است.
2- مأمون می دید که: الف- خلفای سلف او با همه ی قدرت و سخت گیری و حتی هارون با آن سطوت و حشمت خود مخصوصاً با حبس و شهادت امام هفتم علیه السلام، نتوانستند نهضت تشیع را ریشه کن و حتی متوقف و محدود کنند. ب- پس او (مأمون) که نه اقتدار آنها را دارد و نیز تضعیفات و مشکلاتی هم در اثر جنگهای داخلی میان بنی عباس بوجود آمده، باید با چشم جدی تری به خطر نهضت علویان بنگرد. ج- به خصوص که در فاصله ی پانزده ساله بعد از شهادت امام هفتم تا آنروز، به گمان زیاد، این نهضت آمادگی بیشتری برای برافراشتن پرچم حکومت علوی پیدا کرده است. از این جهت بود که مأمون امام هشتم علیه السلام را به خراسان فرا خواند.

اهداف مامون

4) اهداف مامون از این دعوت چه بود؟

اهداف مأمون را می توان چنین خلاصه نمود:
1-  تبدیل صحنه ی مبارزات حاد انقلابی شیعیان به عرصه ی فعالیت سیاسی آرام و بی خطر، کشاندن امام از میدان مبارزه انقلابی به میدان سیاست و به صفر رساندن کارآئی نهضت تشیع که روزبه روز بر اثر استتار و اختفا (تقیه) گسترش می یافت، بی ارزش کردن تفکر شیعی و تنزل دادن آن از حد یک تفکر شیعی و تنزل دادن آن از حد یک تفکر مخالف دستگاه به چیزی در ردیف بقیه ی عقائد و افکار معمولی در جامعه
2- تخطئه مدعای تشیع مبنی بر غاصبانه بودن خلافتهای اموی و عباسی و مشروعیت دادن به این خلافت ها که (غاصبانه بودن آنها) همواره جزو اصول اعتقادی شیعه به حساب میرفته است، تخطئه اعتقاد و ادعای دیگر شیعه مبنی بر زهد و پارسایی ائمه نسبت به دنیا...
3- کنترل کانون دائمی مبارزه، یعنی شخص امام و نیز سران و گردنکشان و سلحشوران علوی
4- فاصله انداختن تدریجی بین امام (که یک عنصر مردمی و قبله امیدها و مرجع سوالها و شکوه ها است) و بین مردم و عواطف و ارتباط آن و از بین بردن رنگِ مردمی بودن امام.     
5- کسب وجهه و حیثیت معنوی برای خود
6- سوء استفاده از وجود امام به عنوان یک شخصیت عظیم معنوی و دارای حیثیت و حرمتی بی نظیر و تبدیل آنحضرت به یک توجیه گر دستگاه خلافت (البته به پندار غلط مأمون) بطوری که امام خطاها و جنایات آنان را سرپوش گذارده و هیچ نغمه مخالفی هم نتواند خدشه ای به دستگاه آنان وارد سازد.
چنانچه ملاحظه می شود این امور بیش از شش هدف می باشد و بجز اینها باز اهداف دیگری را نیز می توان برای مأمون تصور نمود.

تدابیر

     5) تدابیر و سیاست های امام رضا علیه السلام

در برابر این سیاست ها و اهداف شیطانی، عمیق، پیچیده، پخته، زیرکانه و موثر و کارساز مأمون، امام رضا علیه السلام که باید از یکطرف رسالت امامت و رهبری اسلام را انجام دهد، نهضت علوی را حفظ نماید، مقابله و رو در رو بودن با حاکمیت غاصبانه و شیطانی باطل را تحقق بخشد و در عین حال از مجاری و وسائل طبیعی و معمولی نیز حرکت نماید، چه تدابیر و سیاستهائی داشت؟ در این زمینه نیز بطور خلاصه می توان گفت:  
1- تشریح و تبیینِ اجباری بودنِ سفر خود از همان اولین لحظات و پاشیدن بذر کینه و خشم و بدبینی نسبت به مأمون در دل ها با رفتار و کردار و گفتار و با زبان دعا و اشک      
2- رسوا کردن مأمون با استنکاف و نپذیرفتن خلافت و بعد ولایتعهدی را مگر آنگاه که امام جداً تهدید بقتل شد. شهرت و رسیدن این خبر به گوشها و مقایسه ی آن با مواضع مأمون که حتی برای خلافت، برادر خود را می کشد، کافی بود که نتیجه آن، عکس توطئه ی او در مورد امام هشتم علیه السلام باشد.
3- شرط امام در پذیرفتن ولایتعهدی مبنی بر عدم دخالت مطلق در امور دستگاه، بیشتر اهداف مأمون را نقش بر آب می کرد. یکی از نتایج این موضع امام، نشان دادن مخالفت و ناراضی بودن آنحضرت نسبت بدستگاه بود. رد پیشنهاد مأمون مبنی بر توصیه ی آنحضرت برای آرام کردن مناطق پریشان، یا قبول انجام نماز عید به شیوه ی پیامبر صلی الله علیه و آله و بر گرداندن آن حضرت را از نیمه راه از جمله نمونه های ضربات امام بر دستگاه و از بین بردن نقشه های مأمون به شمار می رود.           
4- از همه مهمتر، «استفاده امام از موقعیت ولایتعهدی برای بر ملا کردن داعیه امامت شیعی در سطح عظیم اسلام و دریدن پرده غلیظ تقیه و رساندن پیام تشیع به گوش همه مسلمانها بود»، یعنی حرکتی بی نظیر بعد از سال چهلم هجری تا پایان دوران خلافت.              
ارائه قوی ترین استدلالهای امامت در مجالس مناظره، نامه جوامع الشریعه، حدیث معروف امامت در مرو و قصائد فراوان در مدح آن حضرت از جمله مظاهر موفقیت عظیم امام در این حرکت است.
انتشار فضائل اهلبیت در اقطار عالم پهناور اسلامی بعد از هفتاد سال دشنام به ایشان بر منابر و جرأت نداشتن حتی یکنفر برای ذکر فضائل اهلبیت، قوت قلب گرفتن شیعه و محبان، گرایش بی تفاوت ها و بی خبرها به اهلبیت بدین وسیله، طرح و ارائه معارف والای شیعی در جلسات بزرگ درس و مجامع عمومی توسط محدثین و متذکرین شیعه که تا آنروز در خلوت و محدوداً انجام می گرفت و احساس ضعف و شکست دشمنان از جمله دیگر نتایج این حرکت عظیم، حساس، مهم، پرثمر و بی نظیر امام هشتم و موفقیت آن حضرت در مقابله مأمون بود که می خواست اساساً شجره ی طیبه تشیع را ریشه کن و این نور خدا را خاموش نماید.
5- ارتباط هر چه بیشتر امام با مردم بخصوص در مسیر حرکت بسوی طوس و نفوذ علاقه و محبت و عظمت و جذبه و جلوه ی عظیم امامت آن حضرت در دلها و حادثه عظیم حدیث سلسله الذهب در شهر نیشابور و دیگر معجزات و نشانه های آن حضرت در سایر شهرها. این امر درست برخلاف هدف مأمون بود که می خواست ارتباط عاطفی، معنوی و اعتقادی بین امام و امت را قطع یا تضعیف کند و به همین جهت مسیری برای حرکت امام انتخاب نمود که شهرهای معروف به محبت اهلبیت مثل کوفه و قم در سر راه قرار نگیرند.
6- «برخلاف توطئه مأمون، نه تنها سر جنبانان تشیع مجبور به سکوت و سازش نشدند بلکه وضع جدید امام موجب دلگرمی و شور شورشگرانی شد که همواره در کوهها، آبادیهای دوردست و مخفیگاهها عمر خود را گذرانده» و بعضاً به شهادت می رسیدند.
برخی از نتایج حاکی از پیروزی چشمگیر امام و شکست مفتضحانه مأمون را از آنچه گذشت، (در صحنه ی مبارزه ی پنهانی مأمون) چنین می توان بیان نمود:
1-    همه می دانند ولی عهد خلیفه در هیچ امری دخالت و آ«را امضاء نمی کند.
2-    امام اکنون برای همگان- بخصوص آنان که در سرتاسر مملکت اسلامی فقط نامی از آنحضرت شنیده ، یا آنحضرت را نمی شناختند یا در اثر عدم شناخت با حضرتش دشمن بودند، شناخته شده و به عنوان یک چهره محبوب، مورد ستایش و تجلیل و دارای فضایل و ملاک هایِ برتری و شایسته خلافت معروف گشته است.
3-    «مأمون نتوانسته با حضور امام معارضان شیعی را بخود خوشبین و دست و زبان تند آنان را از خود و خلافت خود منصرف سازد، بلکه حتی آن حضرت مایه ی دلگرمی و امان و اطمینان و تقویت روحیه آنان نیز شده است.»
4-    در مکه و مدینه و دیگر اقطار مهم اسلامی نه فقط نام امام رضا علیه السلام به تهمت حرص به دنیا و عشق به امام و منصب از رونق نیفتاده بلکه بر حشمت و عظمت ظاهری و عزت معنوی آن حضرت افزوده شده و مورد ستایش و مدح همگان قرار گرفته بعد از آنکه سالهای متمادی عکس آن جریان داشته است.
5-    و از همه مهمتر، جریان تشیع و مکتب و نهضت امامت رشد کرده، شکوفا شده بر ملا گشته و از آن خفا و استتار و غربت بدر آمده است یعنی درست عکس مهمترین هدف شیطانی مأمون که قصد داشت اساساً درخت تشیع، این جریان معارض و مبارزی که همواره چون خاری در چشم سردمداران خلافت های طاغوتی فرو رفته بود را، بکلی نابود سازد.»
6-    جلسات مناظره نیز بر خلاف توطئه ی مأمون هر چه بیشتر موجب تجلی مقام علمی و ظهور کمالات و شایستگی های امام علیه السلام و سرکوبی و شکست کلیه مذاهب و مکاتبی شده بود که در برابر مکتب تشیع قد علم کرده و بساطی گسترده بودند.   
 ... و خلاصه آنکه مأمون در تمامی توطئه ها و نقشه های خویش شکست خورده و احساس حقارت و خسارت و ندامت می کرد تا آنجا که سرانجام حضرتش را به شهادت رساند.

نتیجه

نتیجه:

آنچه ما باید در مقطع حساس زمان خود از حیات پربار و عظیم و شگفت امام هشتم علیه السلام اخذ نمائیم، همانا درس مبارزه، سرفرود نیاوردن در برابر ظالم، فداکاری برای احقاق حق و بثمر نشاندن شجره ی طیبه دین خدا و نبرد بی امان تا حصول پیروزی نهائی و چشاندن طعم تلخ شکست و ناکامی در کام منحوس سردمداران کفر و الحاد و دشمنان قسم خورده اسلام و مزدوران کثیف آنان همچون صدام و دیگر همقطاران اوست.
از آن حضرت و دیگر امامان و یاران اهلبیت بیاموزیم که در راه خدا و یاری دین او باید جهاد و تلاش و مبارزه ای پیگیر و پایان ناپذیر خود را ادامه داد و از بذل هیچ چیز دریغ ننمود. ثمره ی خون و جهاد و حبس و شکنجه و زحمات همه ی آن عزیزان تا این زمان، بلکه تمامی پیامبران و اولیاء الهی، اکنون به صورت نظام توحیدی و انقلاب الهی و جمهوری اسلامی ایران، متجلی گشته و روز به روز به سوی اعتلا و اقتدار به پیش می رود. ان شاءالله تا آنگاه که در زیر سایه ی رهبر کبیر انقلاب، بطور کامل زمینه ی ظهور عزت و اقتدار و پیروزی جهانی اسلام به دست توانای حضرت بقیه الله الاعظم عجل الله تعالی فرجه فراهم آید و رایت دین حق در سراسر نقاط گیتی به اهتزاز در آید.
به امید آنروز   

پی نوشت

1-    رجوع  به بحار ج 46 از ص 168تا ص 209
2-    اصول کافی (با ترجمه) ج 2 ص 187
3-    بحار ج 47 ص 167
4-    اصول کافی (با ترجمه) – ج 2- ص 428
5-    بحار ج 50 ص 213 – ناسخ  التواریخ امام هادی علیه السلام ج 7 ص 392

برگرفته از مجله پیام انقلاب شماره ی 166 – شنبه 28 تیرماه 1365