فصل پنجم: دوران قبل از ظهور

اسرار غیبت

الف) اسرار غیبت
پس از اثبات نیاز جامعه بشری به وجود امام معصوم در هر عصر و زمان و اینکه زمین هرگز بدون حجت پایدار نخواهد ماند، بلکه تمامی عالم به نظام امامت بستگی دارد، به روایاتی بر می‌خوریم که بر امات و صحت غیبت فرزند بورمند امام حسن عسگری(ع) دلالت می‌کند و ایشان را صاحب الغیبه معرفی نموده است. علاوه بر آن که نسبت به حوادثی که در آن زمان به وقوع می‌پیوندد، هشدار می‌دهند و به وظایف شیعیان در آن دوران پر مخاطره تصریح کرده است.
غیبت چیست؟
غیبت: به معنای غائب شدن است.
به هر نهفته ای که از حس و درک انسان پوشیده باشد، غائب می‌گویند.
(ما مِنْ غائِبَةٍ فِی السَّماءِ وَ الْأَرْضِ اِلاَّ فِی کِتابٍ مُبیِن. نمل/ 75 )
و هیچ امر مخفی و پوشیده در آسمان و زمین نیست جز انکه در کتابی آشکار است.
در توضیح این کلمه، لازم است فرق بین دو کلمه ظهور و حضور را بدانیم.
ظهور: یعنی آشکاری که باید دیده شود ولی حضور، اعم از آن است.
آن حضرت را غائب نامیده‌اند، چون ظاهر نیست، نه آن که حاظر نیست از روایات چنین استفاده می‌شود که ، وجود اقدس امام عصر (عج الله) با اینکه از دیده‌ها نهان است ولی در مجالس مومنان و مردم شرکت می‌کند و از آنجا که امام باید از اوضاع و احوال دنیا و مردم اطلاع داشته باشد، بنابراین آن حضرت باید تا زمان ظهور در میان مردم بطور ناشناس زندگی می‌کند و به وظایف محوله ولایی خود عمل می‌نماید، چنان چه در روایات متعدد مشهور است، آن حضرت دارای دو غیبت به نام‌های غیبت صغری و کبری بوده‌اند
انواع غیبت
1ـ غیبت صغری
غیبت صغری کهه اولین غیبت ولی عصر ( عج ) است، از سال 260 هجری قمری روز جمعه از ماه ربیع الاول، آغاز شد.
سعدبن عبدالله... از ام‌هانی گفته است: به محضر امام باقر (ع) رسیدم و درباره آیه « فلا اقسم بالخنس الجوار الکنسل»  « قسم به آن ستارگان که حرکت کرده و پنهان می‌شوند » پرسیدم؟
حضرت فرمودند:
آن امامی است که در زمان خودش و زمانی که علم و آگاهی مردم نسبت به ایشان قطع می‌شود، در سال (260 هجری قمری) غایب می‌شود و بعداً مانند شهاب درخشان در تاریکی ظاهر می‌گردد، پس اگر آن زمان را درک کردی و دیدی، چشمت روشن!
در آن زمان فقط عده ‌اندک از شیعیان خاص و برخی از وکلای حضرت از وجود مبارک امام مهدی آگاهی داشتند.
ایشان پس از اقامه نماز بر جنازه مطهر پدر بزرگوارش، غایب شد
امام حسن عسکری (ع) قبل از شهادت خود، عثمان بن سعید عمری را به عنوان نائب خاص مهدی (عج) تعیین کردند.
این دوران که حدود 70 سال به انجامید به دوران «غیبت صغری» معروف است و چهار نفر به عنوان ئبان خاص، واسطه ارتباط مردم با حضرت بودند.
بعد از امام رضا (ع)، امامان به ندرت در میان مردم ظاهر می‌شدند و فقط در مواردی خاص در جمع مردم حضور پیدا می‌کردند تا مردم را به غیبت امام عصر (عج) عادت دهند و سپس مشیت الهی بر این امر تعلق گرفت که غیبت صغری قبل از غیبت کبری باشد، تا زمینه ای برای آماده سازی شیعیان با روش جدید ارتباط مردم با حضرت عج باشد
2ـ غیبت کبری
پس از سپری شدن غیبت صغری، با خاتمه نیابت خاصه و بسته شدن باب مکاتبات و ملاقات حضرت حجت با نواب، دوران غیبت کبری آغاز شد.
دوره دوم غیبت از 329 هجری شروع و تا روزی که خدا بخواهد ادامه دارد به این دوران غیبت تامه و ثانیه نیز می‌گویند.
رسول خدا (ص) در این باره می‌فرماید:
سپس امامشان تا هر وقت که خدا بخواهد، از میان آنها غایب خواهد شد، او دو مرتبه غیبت   می‌کند که یکی از آن دفعات، طولانی تر از دیگری خواهد بود. آگاه و هوشیار باشید زمانی که پنجمین فرزند از هفتمین نواده ام غایب شود.
جابربن عبدالله انصاری از پیامبر (ص) پرسید؟ ای پیامبر خدا ! آیا قائم از فرزندانت غیبت خواهد نمود؟
ایشان فرمود:ای وربی: « ولیمحص الله الذین آمنوا و یمحق الکافرین »
« آری ! و به خدا سوگند که خداوند مومنان را امتحان می‌کند و کافران را از بین می‌برد.  »
امام صادق (ع) می‌فرماید: « ان للقائم غیبتین: یقال فی احداهما هلک، ولا یدری فی ای واد سلک »
« قائم (عج) دوبار غیبت می‌کند. در یکی از آنها مردم می‌گویند که او مرده است و نمی دانند که او در کدام سرزمین است»
روایات وارده از ائمه معصومین ( صلوات الله علیهم اجمعین) همگی بر این مطلب که صاحب این امر(ظهور) دارای دو غیبت می‌باشد، که یکی کوتاه و دیگری دراز مدت بوده و آن گاه که طولانی می‌گردد ، اکثر مردم دچار شک و تردید گشته، منکر آن می‌گردند، لذا تمامی معصومین ( صلوات الله علیهم اجمعین) به شیعیان خویش هشدار می‌دهند و آنان را از این عقاید انحرافی و باطل مطلع می‌سازند.
امام جواد (ع) می‌فرماید:
امام بعد از من، پسرم است که دستور او، دستور من و گفتار او گفتار من و اطاعت از او، اطاعت از من است و امام بعد از پسرم، پسرش حسن است که دستور او، دستور پدرش و گفتار او ، گفتار پدرش و اطاعت از او، اطاعت از پدرش است . پرسیده شد: ای پسر پیامبر خدا ! امام بعد از حسن عسکری (عج) کیست؟ امام جواد (ع) به شدت گریست و سپس فرمود: امام بعد از او، فرزندش قائم به حق و منتظر است، پرسیده شد: چرا به او قام می‌گویند ؟ فرمود: « به خاطر این که او زمانی قیام می‌کند که در میان مردم، یادش از بین رفته و بیشتر افرادی که قائل به امامت او هستند، مرتد می‌شوند » پرسیده شد: برای چه به او منتظر می‌گویند ؟ فرمود: « به خاطر این که غیبتش طولانی می‌شود و مخلصان، در انتظار ظهور او می‌مانند و شکاکان، او را انکار می‌کنند و منکران، یاد او را مسخره می‌کنند. هر کس که وقتی را مشخص می‌کند، دروغ می‌گوید و هر کس که عجله کند، هلاک می‌شود و هر کس تسلیم خداوند باشد، نجات می‌یابد »
امام زمان (عج) به علی بن ابراهیم ازدی چنین فرمود:
زمین از حجت خدا خالی نمی شود و مردم بیشتر از آن زمانی که بنی اسرائیل در سرگردانی بودند، سرگردان نمی شوند. پس این امانتی است بر گردنت که آن را برای برادران اهل حقت بگو.
این حدیث به زمان فترت اشاره دارد، که به واسطه غضب الهی بر مردم انها دچار فتنه و بلا می‌شوند. زمانه ما نیز چنین است، سپس خداوند با ظهور موعودش بر مردم منت می‌نهد و نعمتش را با نابودی رژیم غاصب اسرائیل به دست حجتش بر مسلمانان جهان تمام می‌کند.
کیفیت انتفاع مردم از ( امام غائب)
امام زمان (عج) در نامه خود به سفیر دومش محمدبن عثمان می‌فرماید:
اما کیفیت انتفاع مردم از وجود من در زمان غیبت همانند انتفاع آنها از خورشید است، هنگامیکه ابرهای تیره آن را بپوشاند و من امان هستم برای اهل زمین بطورکه ستارگان امان هستند برای آسمان.
حجت حق، ولی خدا، بقیه الله الاعظم در میان ماست.
او تنها موجود غایبی نیست که به او ایمان داریم، بلکه در عالم هستی موارد بسیاری هستند که هر چند ما آنها را نمی بینیم ولی به آنها اعتقاد داشته و ایمان آورده ایم.
به خدای بزرگ که به وسیله قدرت لایتناهی خود آسمان و زمین را نگه داشته است ایمان داریم در حالیکه چشم‌هایمان ، او را نمی بیند و هیچ تصوری درباره او در اذهان ما نمی گنجد.
روح که بر بدن ما اشراف دارد و در جسم ماست و با حضورآن در بدن زنده هستیم و با گسستن آن می‌میریم.
هوایی که در طول روز، بیش از 40 هزار بار تنفس می‌کنیم، امواج الکتریسیته، صداهایی که از تارهای صوتی حنجره مان بیرون می‌آید. افکار و اوهام و خیالات، هوای نفس، سیستم عصبی بدن ، که همگی هستند ولی دیده نمی شوند ولی ما بخاطر بعضی آثار ظاهری که از ایشان می‌بینیم به آنها ایمان داریم.
بنابراین تمام آثار مرئی و نامرئی برای ما مفید و پایه وجودی ما هستند، اگر چه آنها را نبینیم یا صداهایشان را نشنویم، اما به وجودشان عقیده داریم. چگونه چنین چیزی امکان دارد ؟
خداوند تبارک و تعالی، وجود مبارک ولی عصر (عج) را از دیدگان مردم مخفی داشته است، مردمی که شهواتشان بر عقل ایشان مسلط گشته و انسان را به سوی راههای شیطانی می‌خوانند و در زمره گمراهان محسوب می‌شوند، اما باید دید این مسئله برای مومنان حقیقی و منتظران راستین نیز صدق می‌کند تو از کجا می‌دانی ؟!
شاید امام زمان( عج ) در همه جا همراه توباشد، آنگاه که به قصد سفر یا رفتن به مسجد قدم از منزل بیرون می‌نهی او در کنارت، حاضر ناظر بر اعمال تو، و گاه سفر همسفر و همراه تو باشد، در حالی که تو او را نمی شناسی؟!
بنابراین، آیا می‌توان فقط به خاطر ندیدن امام (عج) منکر وجود مبارک او شد؟
غیبت ولی عصر(عج) در پرتو کلام رضوی
امام رضا (ع) می‌فرماید:
ذاکَ الرّابِعُ مِنْ ولدی، یَغیِبَهُ اللهُ فِی سِتْرِهِ ماشاءَ الله
چهارمین نواده من، خداوند، او را در پس پرده غیبت نگاه خواهد داشت، تا زمانی که بخواهد در ادامه حضرت می‌فرماییند: القائم لا یری جسمه و لا یسمس باسمه  قائم جسمش دیده نمی شود و اسمش برده نمی شود.
عالم آل محمد (ع) درباره غیبت ولی عصر (عج) « و هو الذی یشک الناس فی ولادته و هو صاحب الغیبه قبل خروجه... او کسی است که مردم درباره ولادتش در شک هستند، و در غیبت به سر می‌برد او قائم (عج) صاحب غیبت است، قبل از اینکه او قیام نماید.
بر این اساس غیبت امام زمان (عج) یک واقعیت مسلم است که از قبل توسط پیامبر اکرم (ص) و امامان معصوم(ع) پیش بینی شده است و به وقوع پیوسته است و موضوع جدیدی نیست، بلکه ریشه عمیق دینی دارد.
امام عصر(عج) ( نعمت باطنی)
در قرآن کریم آمده است:
وَ اَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظاهِرِهُ وَ باطِنُهْ
(خداوندا) نعمت‌های ظاهر و باطنی خود را به سوی شما سرازیر نمود.
در تفسیر این آیه شریفه امام کاظم (ع) چنین می‌فرماید:  
نعمت ظاهری، امام ظاهر است و نعمت باطنی امام غائب است درست است که از دیده‌ها پنهان است، ولی یادش از دل مومنان پاک نمی شود او دوازدهمین حجت بر حق امام مهدی (عج)است.
امام رضا (ع) می‌فرماید:
ان الخضر شرب من ماء الحیاه، فهو حی لا یموت حتی ینفخ فی الصور 3
خضر از آب حیات نوشید، پس او تا روزی که در صور دمیده شود ( روز قیامت)، زنده خواهد بود. او به نزد ما می‌آید و به ما سلام می‌کند. صدایش را می‌شنویم، ولی خودش را نمی بینیم.
هر جایی که ازخضر یاد شود، او آن جا حضور می‌یابد. پس بر او سلام کنید.
خضر (ع) هر سال در مراسم حج شرکت می‌کند و تمام اعمال حج را به جا می‌آورد و در عرفه می‌ایستد و به دعای مومنان، آمین می‌گوید.
او مونس قائم (عج) در هنگام وحشت است.
از کلام گهربار، عالم آل محمد (ع) به این نکته مهم می‌توان پی برد ، که اگر چه امام ما غائب است ولی او با یار و مونس خود حی و حاضر و زنده است و لحظه ای ما را به حال خود رها نمی کند.
اسرار غیبت
بر طبق روایات، غیبت امام زمان عج(ع) یک سر الهی است که علت قطعی آن تا زمان ظهور حجت حق مکتوم خواهد ماند و به طور کامل برای ما روشن نمی گردد.
 چنان چه امام رضا (ع) می‌فرمایند: اینطور نیست که هر آنچه دانسته شد گفته شود و اینطور نیست که هر چه گفته شود وقتش رسیده باشد و اینطور نیست که هر چه وقتش فرا رسیده باشد، اهلش گرد آمده باشد.
آل محمد (ع) در این رابطه می‌فرماید:
« اگر به ما اجازه سخن گفتن داده شود هرگونه شک و تردید از بین می‌رود اما، به هر حال در بیان معصومین (علیهم السلام ) گاهی به علت‌هایی از آن اشاره شده است. که در اینجا با گوش جان سپردن به کلام امام رضا (ع) ، به بیان مواردی از اسرار غیبت می‌پردازیم.
1ـ امتحان الهی ( امتحان و آزمایش مردم )
معمربن خلاد می‌گوید: امام رضا (ع) پس از تلاوت آیه
«اَلمْ، اَحَسِبَ النّاسُ اَنْ یُتْرَکُوا اَنْ یَقُولُوا، آمَنّا وَهُمْ لایُفْتَنُون  
الف، لام، میم- آیا مردم می‌پنداشتند که تا گفتند ایمان آوردیم، رها می‌شوند و مورد آزمایش قرار نمی گیرند؟»
سپس به من فرمود: فتنه چیست؟ گفتم فدایت شوم! نزد ما فتنه یعنی گرفتاری در دین.
فرمود: همان گونه که طلا (برای خالص شدن) گرفتار بلاها می‌شود، شما نیز گرفتار بلا می‌شوید، همان گونه که طلا خالص می‌شود.
2ـ حفظ جان
از زمان امام رضا (ع) محدودیتهایی بر ائمه (ع) تحمیل شد و در زمان امام جواد (ع) و امام‌هادی (ع) این سخت گیریها افزایش یافت، سپس در زمان امام یازدهم به اوج خود رسیده به طوریکه باعث شد فعالیت‌های ایشان به حداقل برسد.
و در زمان امام عصر (عج) خواست و مشیت الهی به غیبت ولی عصر (عج) تعلق گرفت تا با حفظ جان ایشان رهبری شیعه تحقق یابد.
امام رضا (ع) می‌فرماید: از ما اهل بیت کسی نیست که مکاتیب نزد وی می‌آورند و مسائل از او پرسند و اشاره به او نمایند، مگر اینکه کشته می‌شود، تا وقتی که خدا برانگیزاند از ما جوانی را برای این امر که محل ولادت و نشو نمای آن مخفی خواهد بود  
عالم آل محمد (ع) اهل بیت را به ستاره‌های آسمان تشبیه می‌کند. مثل ما اهل بیت (علیهم السلام) مثل ستارگان آسمان است، که هرگاه یکی از ستارگان غروب کند، دیگری طلوع می‌کند و زمانی که به سمت یکی از آنها بروید و حاجت‌هایتان را از او بخواهید، فرشته مرگ او را در بر می‌گیرد و می‌برد. پس در مدت زمان بسیاری در سرگردانی خواهید بود تا این که خداوند، باعث طلوع ستاره شما می‌شود. پس، خداوند را سپاس گویید و امامتان را در بر گیرید.
امام باقر (ع) می‌فرماید: هنگامی که خداوند تبارک و تعالی از آفریدگانش خشمگین شود. ما (اهل بیت علیهم السلام) را از آنان دور می‌نماید.  سپس ادامه می‌دهد اگر فرزندان فاطمه (سلام الله علیها ) او را ( قائم عج) می‌شناختند، حریص می‌شدند که او را قطعه قطعه کند.   آ
البته شاید اشاره به جعفر کذاب باشد که با وجود این که از فرزندان فاطمه بوده است ولی درصدد قتل او بود.
بنابراین اگر ترس کشته شدن ایشان و دلائل دیگری که ائمه اجازه افشای آن را نداشته‌اند، نبود، هیچگاه حجت خدا، در غیبت باقی نمی ماند تا شاهد رواج معصیت، ظلم و فساد در زمین باشد، بلکه با ظهور خود و با تحمل همه سختیها علیه ظلم و جور قیام کرده، عدل و داد را جایگزین آن می‌کرد.
اما ترسی که در این جا به آن اشاره شده، به معنای عامیانه ترس نیست، بلکه به خاطر تکلیف خاص الهی است که بر دوش هر امام نهاده شده و نگرانی او بدین جهت است که در جریان پیروزی حق بر باطل، خللی وارد شود که این یک دستور از جانب خداوند است او موظف به اطاعت از فرامین پروردگارش می‌باشد. بنابراین ولی عصر (عج) قبل از صدور فرمان الهی برای خشنودی دل مردم یا اجابت عده ای که به ظاهر می‌گویند « ظهور کن تا تو را یاری کنیم » نمی تواند که ظهور نماید.
3ـ بیعت نکردن با ظالمان
ثامن الحجج(ع) می‌فرماید: گویی شیعیان را می‌بینم که چون سومین نواده ام امام حسن عسکری (ع) را از دست می‌دهند در جستجوی امام خود همه جا را می‌گردند، اما او را پیدا نمی کنند چرا که امام آنها هرگاه بیعتی بر گردنش نبا شد، با شمشیر قیام خواهد نمود.
امام(ع) حکمت غیبت امام مهدی (عج) را اینگونه بیان می‌کند که او غایب می‌شود، برای اینکه وقتی با شمشیر قیام کرد، بیعت احدی در گردنش نباشد یا به تعبیر دیگر بالاجبار با ظالم زمان خود بیعت نکرده باشد.
4ـ کم بودن یاران واقعی
حضرت رضا (ع) فرمود: برای آن چیزی که گردنتان را دراز کرده اید ( و منتظر آن هستید ) تا زمانی که آزمایش و غربال نشوید و عده کمی از شما باقی نماند محقق نخواهد شد، چرا که خداوند متعال فرموده است:
«الم، احسب الناس ان یترکوا ان یقولوا آمنا و هم لا یفتنون »
آیا فکر کرده‌اند که چون بگویند ایمان آوردیم، رها می‌شوند و دیگر آزمایش نمی شوند؟ سپس به یکی از یاران خود فرمود: فتنه چیست ؟ او گفت: جانم به فدایت! آزمایشی است که درباره دین انجام می‌شود « آزمایشی ، همچون آزمایش طلا، خالص شدنی مانند خالص شدن طلا »
امتحان‌های الهی در زمان غیبت به حدی سخت است که از انسانهای مومن، افرادی خود ساخته، مخلص چون طلای ناب می‌سازد.
5ـ غیبت، سنت انبیاء الهی
سرگذشت انبیاء در تاریخ گواه بر این مطلب است که گروهی از پیامبران همچون حضرت مهدی (عج) از میان مردم خویش غایب شدند.
این پیامبران عبارتند از « ابراهیم، ادریس، صالح، دانیال نبی، الیاس، نعیب یوسف، موسی، عیسی، محمد (ص) خاتم النبیین
1ـ مخفی شدن پیامبر(ص) در شعب ابی طالب به مدت سه سال و پناه بردن به غار حراء
2ـ غیبت بیست ساله ادریس از دست قوم گمراهش
3ـ فرار حضرت موسی (ع) از شهر مصر به مدین و اقامت او در نزد شعیب
4ـ حضرت یوسف (ع) در حالیکه پادشاه مصر بود و فاصله او تا پدرش هیجده روز بود
5ـ طولانی بودن غیبت عیسی (ع) در دو نوبت، یکی به مدت 12 سال در سرزمینهای شام و مصر و دیگری هنگامی که مردم قصد به دار آویختن او را کردند که تاکنون ، بیش از 2000 سال می‌گذرد.
امام رضا (ع) می‌فرماید:
خداوند ـ تبارک و تعالی ـ کار او قائم (عج) را در یک شب مهیا می‌کند. همان گونه که برای موسی (ع) چنین کرد. زمانی که او رفت تا برای خانواده اش آتش بیاورد، وی با مقام رسالت بازگشت.
امام سجاد (ع) فرموده است: در قائم سنت‌هایی از هفت پیامبر وجود دارد، سنتی از پدرمان آدم(ع) و سنتی از نوح (ع)و سنتی از موسی(ع) و سنتی از ابراهیم (ع) و سنتی از ایوب (ع) و سنتی از پیامبر (ص) از آدم و نوح (علیهما السلام ) طول عمر از ابراهیم(ع) مخفی بودن ولادتش و گوشه گیری از مردم، از موسی (ع) ترس و غیبت، از عیسی (ع) اختلاف مردم درباره او، از ایوب (ع) گشایش کار او پس ازگرفتاری، از محمد (ص) جنگیدن، ترس دشمن از او، کشتن دشمنان خدا و پیامبرش، و کشتن ظالمان و جباران است، و هرگز پرچم او به زمین نمی افتد
 
1- سوره تکویر/ 15 و 16
2- ر، ك. بحارالانوار، ج 51 ، ص 266 و ج 53 ، ص 6 بنابر حدیث از امام صادق (ع)
3 -اسامی این افراد عبارتند از. عثمان بن سعید عمري، محمدبن عثمان عمري، حسین بن روح نوبختی، علی بن محمد سمري
4- روز رهایی ج 1/ص 162 و 196
5- بحارالانوار،ج 52 ،ص 38
6- بحارالانوار/ج 52 /ص 380 ،آل عمران آیه 41
7- منتخب الاثر، ص 251
8- الزام الناصب / ص 112
9- بحارالانوار ج 52 ، ص 92
10- روز رهایی، ص 143
11- روز رهایی، ج 1/ص 143
12- الزام الناصب،ص 82
13- بحارالانوار/ج 51 /ص 109 ، منتخب الاثر/ص 55 ، ر.ك. الغیبه نعمانی، ص 88 ، منتخب الاثرص 220 حدیثی با همین مضمون از امام
رضا (ع) جداخصی المولد و المنشاء غیر حض نسبه و نفسه.
14- لقمان/ 20
15- بحارالانوار/ج 51 ،ص 64،150
16-  بحارالانوار،ج 52 ،/ص 152 ، منتخب الاثر، ص 262 ،277
17- بحارالانوار/ج 53 ، ص 115
18- سوره عنکبوت/ 201
19- بحارالانوار/ج 52 /ص 15 ،ح 30 ، غیبت نعمانی، باب 2، ح 2
20- نعمانی /ج 9
21- بحارالانوار /ج 51 ، ص 138،75،23
22- بحارالانوار،ج 52 ،ص 189
23- بحارالانوار،ص 98
24- روز رهایی،ج 1/ص 120
25- بحارالانوار، ج 51 ، ص 152 ، الرام الناصب ص 82
26- ر.ك. بحارالانوار، ج 53 ،ص 181  لا بیعه لاحد من الطواغیت
27-عنکبوت/ 2
28- الغیبه نعمانی، ص 107 ، الارشادف شیخ مفید، ص 339 ، منتخب الاثر ص 115
29- بحارالانوار، ج 51 ، ص 162
30-  اعلام الوري ص 403,402,کشف الغمه، ج 3، ص 313 المحجه البیضاء ج 4، ص 338