Main Menu

آیا امام رضا علیه السلام از غیبت حضرت مهدی علیه السلام خبر داده است ؟
صدوق علیه السلام به سندش از امام رضا علیه السلام نقل کرده که فرمود:« الرابع من ولدی ابن سیّدة الاماء یطهّر الله به الارض من کلّ جور و یقدّسها من کل ظلم، و هو الذی یشکّ الناس فی ولادته وَهو صاحب الغیبة قبل خروجه...»؛¹

« ... چهارمین از اولاد من،که فرزند بهترین زنان است، خداوند به واسطه او زمین را از هر ظلمی پاک و پیراسته خواهد نمود، و او کسی است که مردم در ولادتش شک خواهند کرد، و اوست صاحب غیبت قبل از خروجش...».

و نیز به دعبل فرمود:« ... یا­دعبل! الإمام بعدی محمد ابنی وبعد محمد ابنه علی و بعد علیّ ابنه الحسن وبعد الحسن ابنه الحجة المنتظر فی غیبته...»؛[2 ] «... ای دعبل! امام بعد از من محمّد فرزند من است . و بعد از محمد، فرزندش علی و بعد ازعلی، فرزندش حسن و بعد از حسن فرزندش حجّت قائم است. کسی که در غیبت به انتظار او می ­نشیند...».

آیا امام عسگری علیه السّلام برای غیبت فرزندش مهدی علیه السلام زمینه سازی نموده است؟

فعالیّت­های امام عسگری علیه السّلام را دراین زمینه می توان به چند دسته تقسیم نمود:

1- تعلیمات و بیانات
امام عسگری علیه السّلام درحدیث مبسوطی به احمدبن اسحاق فرمود: «... یااحمد بن إسحاق!مثله فی هذه الأمةمثل الاخضر علیه السلام و مثله مثل ذی القرنین، و الله، لیغیبنَّ غیبة لا ینجو فیهامن الحرکةإلا من ثبّته الله عزّوجل علی القول بإمامته،و وفّقه فیها الدعایتعجیل فرجه...»؛³

«... ای احمد بن اسحاق! مَثل او دراین امّت مَثل خضر علیه السّلام و مثلش مثل ذی القرنین است.

به خدا سوگند! هر آینه غیبتی خواهد نمود که تنها کسانی که خداوند آنان رابر قول به امامت او ثابت کرده، و به دعا بر تعجیل فرجش موفق ساخته، هلاک نخواهند شد...».

ونیز فرمود: «أما إنَّ لولدی غیبتة یرتاب فیها النّاس إلا من عصمه الله عزوجّل »؛ ⁴  « ... آگاه باشید! همانا برای فرزندم غیبتی خواهد بود که درآن مردم شک خواهند کرد جزکسانی که خداوندعزّوجلّ آنها راحفظ کرده باشد.»

2- کم کردن ارتباطات خودباشعییان
مسعودی می­گوید :« هنگامی که امر امامت به او رسید باخواص خود وغیر خواص از پشت پرده سخن می­گفت، مگر دراوقاتی که او را به خانه­ی سلطان می­بردند». لذا شیعیان حضرت برای ملاقات با او در راه می نشستند تا در آن اوقات حضرت را ملاقات کنند.⁵

3- اتخاذ نظام وکالت

گر چه امام عسگری علیه السلام اولی کسی نبود که به نظام وکالت رو آورد، ولی در زمان آنحضرت برای زمینه سازی غیبت فرزندش مهدی علیه السلام آن را توسعه داد. و لذا دراین راستا عثمان بن سعید و فرزندش را به عنوان وکیل مورد اعتماد و ثقه­ی خود معرفی فرمود:«... و أشهدوا علی أنَّ عثمان بن سعید العَمری وکیلی و أنّ محمد وکیل ابنی مهدیّکم»؛⁶

« و شهادت دهید بر اینکه عثمان بن سعید عَمری وکیل من است و همانا فرزند اومحمد وکیل فرزند من، مهدی شماست.»
و نیز از وکلای او محمّد بن احمد بن جعفر وجعفربن صیقل است.⁷

4- قربانی کردن برای فرزندش
صدوق به سندش ازابی جعفر عَمری نقل کرده که فرمود: هنگامی که آقا متولد شد، ابومحمّد (عسکری) فرمود: « ابعثوا إلی أبی عمرو، فَبعث إلیه فصار إلیه، فقال: اِشترِ عشرة آلاف رطل خیزاً و عشرة آلاف رطل لحماً و فرّقه- أحسبه قال:- علی بنی هاشم، وعقِّ عنه بکذاو کذا شاة»؛ ⁸ « کسی را نزد ابو عمرو بفرسید.کسی را فرستادند.هنگامی که آمد، حضرت به او فرمود: « ده هزار پیمانه نان و ده هزار پیمانه گوشت بخر و به گمانم فرمود آن را بین بنی هاشم تقسیم کن. و از طرف او فلان تعداد گوسفند عقیقه کن.»

ونیز درنامه­ای به خواصّ خود در قم دستور داد که از طرف فرزندش عقیقه کرده و به مردم گوشزد کنند که این عقیقه به مناسبت ولادت مولود جدید امام عسگری علیه السلام محمد است. و نیز به خواص خود در بغداد و سامرا نیز چنین نوشت.

5- ارائه دادن فرزند خود به خواص از شیعیان

امام عسگری علیه السلام برای تثبیت قلوب شیعیان نسبت به ولادت و امامت فرزندش مهدی علیه السلم او را به تعداد بسیاری از یارانش نشان داد. آنها نیز ازآن فرزند معجزاتی مشاهده کردند که موجب یقین به امامت او شد، که از آن جمله می توان به احمد بن اسحاق اشعری اشاره نمود.⁹

هدف مامون ازتحمیل ولایتعهدی به امام رضا علیه السلام

مامون با تظاهر به تشیع در صدد رفع مشکلاتی بود که از آغاز خلافت بر سر راهش قرار گرفته بود، او در این مبارزه در یافته بود که برای رهایی از این ورطه باید چند کار را انجام دهد:    1.فرونشاندن شورشهای علویان      2.گرفتن اعتراف از علویان مبنی بر اینکه حکومت عباسیان حکومتی مشروع است       3.ازبین بردن محبوبیت واحترامی که علویان در میان مردم از ان برخوردار بودند     4.کسب اعتماد ومهر اعراب به خویش      5.دوام تایید ومشروع شمرده شدن حکومت وی از طرف اهالی خراسان وتمام ایرانیان     6.راضی نگهداشتن عباسیان وهواخواهانشان     7.تقویت حس اطمینان مردم نسبت به شخص مامون،چون او براثر کشتن برادر شهرت وحس اعتماد مردم را نسبت به خود سست کرده بود   8.وبالاخره ایجاد مصونیت برای خویشتن در برابر خطری که اورا از سوی شخصیتی گرانقدر ـامام رضا علیه السلام ـ تهدید میکرد.

بدین ترتیب با ولایتعهدی امام رضا علیه السلام  هدفها تامین می شد زیرا با شركت آن حضرت ـ كه در راس علویان قرار داشت ـ در حكومت، علویان خلع سلاح می شدند و شعارهایشان از دستشان گرفته می شد و محبوبیتی كه در اثر قیام در بین مردم داشتند، از بین می رفت.
از سوی دیگر، مامون از طرف خراسانیان و عموم ایرانیان كه طرفدار اهل بیت بودند، مورد تایید واقع می شد و نیز چنین وانمود می كرد كه اگر برادر خویش را كشته، هدفش تفویض حكومت به اهل آن بوده است.
از همه اینها گذشته، با آوردن امام رضا علیه السّلام به مرو و كنترل فعالیتهای امام، از خطر او ایمن می شد. تنها اعراب و عباسیان می ماندند كه مامون می توانست  به كمک ایرانیان و علویان در برابر آنان مقاومت كند.¹ مامون برای کنترل مرضا علیه السلام نگهبانان و جاسوس هایی را گمارد تا اخبار م را به وی برسانند. ²

مامون در برابر اعتراضی که در مورد ولایتعهدی امام رضا علیه السلام بر او شد چنین پاسخ داد: این مرد ـ مرضا علیه السلام ـ کارهای خود را از ما پنهان کرده و مردم را به مت خود می خواند ما او را بدین جهت ولیعهد قرار دادیم که مردم را به خدمت ما بخواند و به خلافت ما اعتراف نماید و در ضمن شیفتگان ایشان بدانند که او آن چنان که ادعا می کند، نیست و این امر (خلافت) شایسته ما است نه او! و همچنین ترسیدیم، اگر او را به حال خود بگذاریم در کار ما شکافی به وجود آورد که نتوانیم آن را پر کنیم و اقدامی علیه ما بکند که تاب مقاومتش را نداشته باشیم. اکنون که در رابطه با وی این شیوه را پیش گرفته و در کار او مرتکب خطا شده و خود را با بزرگ کردن او در لبه ی پرتگاه قرار داده ایم، نباید در کار وی سهل انگاری کنیم. بدین جهت باید کم کم از شخصیت و عظمت او بکاهیم تا او را پیش مردم به صورتی در آوریم که از نظر آنها شایستگی خلافت را نداشته باشد، سپس در باره ی او چنان چاره اندیشی کنیم تا از خطرات او که ممکن بود متوجه ما شود جلوگیری کرده باشیم .³

«ابا صلت هروی » نیز در خصوص واگذاری ولایتعهدی به علی بن موسی الرضا علیه السلام می گوید:

ولایتعهدی را به م واگذاشت ـ مامون ـ تا به مردم نشان دهد که او چشم به دنیا دارد و بدین ترتیب، موقعیت معنوی خود را پیش آن ها از دست بدهد.⁴

پی نوشت:

1- مرتضی الحسینی، سید جعفر، زندگی سیاسی هشتمین امام، ترجمهء دكتر سید خلیل خلیلیان، چاپ چهارم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1365ه.ش .ص 138ـ 141

2ـ حیاة السیاسة للامام الرضا علیه السلام، ص 214.

3ـ شیخ صدوق،عیون اخبار الرضا، ج 2 ص 167- 168 به نقل از حیات فکری سیاسی مان شیعه، ج 2 ص 74، رسول جعفریان

4ـ همان، ص241.

حکایت تولد حضرت جواد(علیه السلام):

حکیمه دختر امام کاظم(علیه السلام) گوید: نزدیک زایمان خیزران مادر امام جواد (علیه السلام) بودٰ امام رضا(علیه السلام) مرا خواست و فرمود:

یا حکیمه! احضری ولادتها

ای حکیمه ! هنگام زایمان خیزران است نزد او بمان .

آنگاه مرا به همراه قابله به اتاق راهنمایی کرد و چراغی برا یمان روشن نمود و در را به روی ما بست.

شب هنگام-وقتی درد زایمانش شدید شد دربرابرش تشتی بود در همان حال چراغ نپایید که چهره ی ماه امام جواد (علیه السلام) طلوع نمود و وجود نازنین آن حضرت درتشت قرار گرفت پرده نازکی به شکل لباس بر تن داشت که از آن نور می درخشید و اتاق را روشن نمود من او را برداشته و دربغلم نشاندم واین پرده نازک را از او برداشتم .

امام رضا(علیه السلام) تشریف فرما شد و درب راگشود ما او را آماده کرده بودییم آن حضرت او را گرفت و درگهواره ای گذاشت و به من فرمود:

یا حکیمه !الزمی مهده

ای حکیمه مواظب باش و از کنار گهواره اش دور نشو.

حکیمه گوید : من به پرستاری آن حضرت مشغول بودم وقتی سه روزه شد چشمانش را به سوی آسمان نمود و نگاهی به طرف چپ و راست افکند و فرمود:

اشهد ان لا اله الا الله و اشهد انّ محمّداً رسول الله

گواهی می دهم که معبودی جز خدا نیست و به راستی که حضرت محمّد پیامبر خداست.

من از این امر در شگفت شده و باترس برخاستم و به خدمت امام رضا(علیه السلام) آمده و عرض کردم : امر شگفتی از این مولود شنیدم . فرمود:

چه شنیدی؟ من جریان را تعریف کردم.

حضرت فرمود: یا حکیمه ! ماترون من عجائبه اکثر

ای حکیمه از این پس شگفتیهای زیادی از او خواهی دید. (1)

بارور شدن درخت

مأمونٰ- امام جواد (علیه السلام) را به بغداد آورد و دختر خود را به همسری او داد ولی امام (علیه السلام) دربغداد نماند و باهمسرش به مدینه بازگشت.

به هنگام بازگشت گروهی از مردم برای وداع و خداحافظی امام را تاخارج شهر بدرقه کردند هنگام نماز مغرب به محلی که مسجدی قدیمی داشت رسیدند. امام به آن مسجد رفت تا نماز مغرب بگذارد در صحن سرای مسجد درخت سدری بود که تا آن هنگام میوه نداده بود آن گرامی آبی خواست و دربن درخت وضو ساخت و نماز مغرب رابه جماعت به جای اورد و پس از آن چهر رکعت نافله خواند وسجده ی شکر کرد آنگاه با مردم خداحافظی فرمود و رفت.

فرذای آن شب درخت به بار نشست و میوه ی خوبی داد مردم از این موضوع بسیار تعجب کردند . از مرحوم شیخ مفید نقل کرده اند که سالها بعد خود این درخت رادیده و ازمیوه ی آن خورده است. (2)

رهایی زندانی

ابوالصلت هروی که از یاران نزدیک امام رضا(علیه السلام) بود و پس از شهادت امام رضا(علیه السلام) به فرمان مأمون به زندان افتاد می گوید: یک سال زندانی بودم و دلتنگ شدم شبی بیدار ماندم و به عبادت و دعا پرداختم و پیامبر و خاندان گرامی او را شفیع خویش قرار دادم و خداوند رابه حرمت آنان سوگند دادم که مرا نجات بخشد هنوز دعایم پایان نیافته بود که دیدم امام جواد (علیه السلام) در زندان نزد من است فرمود: ای ابو الصلت سینه ات تنگ شده است؟

عرض کردم "‌آری به خدا سوگند"

فرمود: برخیز

و دست برزنجیرهای من زد و قیدها باز شد ودست مرا گرفت واز زندان بیرون آورد نگهبانان مرا دیدند اما به کرامت آن حضرت یارای سخن گفتن نداشتند امام چون مرا بیرون آورد فرمود " برو درامان خدا بعد از این هرگز مأمون را نخواهی دید و او نیز تو را نخواهد دید"

و همچنان شد که امام فرموده بود.(3)

منابع:

1- المناقب : 4/394 ٰ بحار الانوار: 50/10 ح 10

2- نور الابصار-ص 179- و کافی ج - ٰص 497

3- منتهی الامال؛ قسمت زندگی امام رضا(علیه السلام)-ص 67 - عیون اخبار ج2 ص 247 - بحار ج 49 ص 303

آیا امام رضا علیه السلام از غیبت حضرت مهدی علیه السلام خبر داده است ؟
صدوق علیه السلام به سندش از امام رضا علیه السلام نقل کرده که فرمود:« الرابع من ولدی ابن سیّدة الاماء یطهّر الله به الارض من کلّ جور و یقدّسها من کل ظلم، و هو الذی یشکّ الناس فی ولادته وَهو صاحب الغیبة قبل خروجه...»؛¹

« ... چهارمین از اولاد من،که فرزند بهترین زنان است، خداوند به واسطه او زمین را از هر ظلمی پاک و پیراسته خواهد نمود، و او کسی است که مردم در ولادتش شک خواهند کرد، و اوست صاحب غیبت قبل از خروجش...».

و نیز به دعبل فرمود:« ... یا­دعبل! الإمام بعدی محمد ابنی وبعد محمد ابنه علی و بعد علیّ ابنه الحسن وبعد الحسن ابنه الحجة المنتظر فی غیبته...»؛[2 ] «... ای دعبل! امام بعد از من محمّد فرزند من است . و بعد از محمد، فرزندش علی و بعد ازعلی، فرزندش حسن و بعد از حسن فرزندش حجّت قائم است. کسی که در غیبت به انتظار او می ­نشیند...».

آیا امام عسگری علیه السّلام برای غیبت فرزندش مهدی علیه السلام زمینه سازی نموده است؟

فعالیّت­های امام عسگری علیه السّلام را دراین زمینه می توان به چند دسته تقسیم نمود:

1- تعلیمات و بیانات
امام عسگری علیه السّلام درحدیث مبسوطی به احمدبن اسحاق فرمود: «... یااحمد بن إسحاق!مثله فی هذه الأمةمثل الاخضر علیه السلام و مثله مثل ذی القرنین، و الله، لیغیبنَّ غیبة لا ینجو فیهامن الحرکةإلا من ثبّته الله عزّوجل علی القول بإمامته،و وفّقه فیها الدعایتعجیل فرجه...»؛³

«... ای احمد بن اسحاق! مَثل او دراین امّت مَثل خضر علیه السّلام و مثلش مثل ذی القرنین است.

به خدا سوگند! هر آینه غیبتی خواهد نمود که تنها کسانی که خداوند آنان رابر قول به امامت او ثابت کرده، و به دعا بر تعجیل فرجش موفق ساخته، هلاک نخواهند شد...».

ونیز فرمود: «أما إنَّ لولدی غیبتة یرتاب فیها النّاس إلا من عصمه الله عزوجّل »؛ ⁴  « ... آگاه باشید! همانا برای فرزندم غیبتی خواهد بود که درآن مردم شک خواهند کرد جزکسانی که خداوندعزّوجلّ آنها راحفظ کرده باشد.»

2- کم کردن ارتباطات خودباشعییان
مسعودی می­گوید :« هنگامی که امر امامت به او رسید باخواص خود وغیر خواص از پشت پرده سخن می­گفت، مگر دراوقاتی که او را به خانه­ی سلطان می­بردند». لذا شیعیان حضرت برای ملاقات با او در راه می نشستند تا در آن اوقات حضرت را ملاقات کنند.⁵

3- اتخاذ نظام وکالت

گر چه امام عسگری علیه السلام اولی کسی نبود که به نظام وکالت رو آورد، ولی در زمان آنحضرت برای زمینه سازی غیبت فرزندش مهدی علیه السلام آن را توسعه داد. و لذا دراین راستا عثمان بن سعید و فرزندش را به عنوان وکیل مورد اعتماد و ثقه­ی خود معرفی فرمود:«... و أشهدوا علی أنَّ عثمان بن سعید العَمری وکیلی و أنّ محمد وکیل ابنی مهدیّکم»؛⁶

« و شهادت دهید بر اینکه عثمان بن سعید عَمری وکیل من است و همانا فرزند اومحمد وکیل فرزند من، مهدی شماست.»
و نیز از وکلای او محمّد بن احمد بن جعفر وجعفربن صیقل است.⁷

4- قربانی کردن برای فرزندش
صدوق به سندش ازابی جعفر عَمری نقل کرده که فرمود: هنگامی که آقا متولد شد، ابومحمّد (عسکری) فرمود: « ابعثوا إلی أبی عمرو، فَبعث إلیه فصار إلیه، فقال: اِشترِ عشرة آلاف رطل خیزاً و عشرة آلاف رطل لحماً و فرّقه- أحسبه قال:- علی بنی هاشم، وعقِّ عنه بکذاو کذا شاة»؛ ⁸ « کسی را نزد ابو عمرو بفرسید.کسی را فرستادند.هنگامی که آمد، حضرت به او فرمود: « ده هزار پیمانه نان و ده هزار پیمانه گوشت بخر و به گمانم فرمود آن را بین بنی هاشم تقسیم کن. و از طرف او فلان تعداد گوسفند عقیقه کن.»

ونیز درنامه­ای به خواصّ خود در قم دستور داد که از طرف فرزندش عقیقه کرده و به مردم گوشزد کنند که این عقیقه به مناسبت ولادت مولود جدید امام عسگری علیه السلام محمد است. و نیز به خواص خود در بغداد و سامرا نیز چنین نوشت.

5- ارائه دادن فرزند خود به خواص از شیعیان

امام عسگری علیه السلام برای تثبیت قلوب شیعیان نسبت به ولادت و امامت فرزندش مهدی علیه السلم او را به تعداد بسیاری از یارانش نشان داد. آنها نیز ازآن فرزند معجزاتی مشاهده کردند که موجب یقین به امامت او شد، که از آن جمله می توان به احمد بن اسحاق اشعری اشاره نمود.⁹