- مودت
- حق شهدا
- احیای فرهنگ
- عملکرد
- امام صادق علیه السلام
- زیارت حضرت زهرا سلام الله علیها
- زیارت امام حسن علیه السلام
- زیارت سید الشهداء
- اولین زائر
- دعبل
- مرقد امام رضا علیه السلام
- پی نوشت
مودت
«مودت» خاندان پیامبر، اجر رسالت آن حضرت است.
وفاداری به «اهل بیت»، وفاداری به «حق» است.
پیوند با «عترت» هم، پیوند با قرآن و اسلام است، که این هر دو وزنه سنگین و این «ثقلین»، مورد سفارش و تاکید فراوان رسول مکرم اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) می‌باشد.
تمسک به محمد و آل محمد صل الله علیه وآله وسلم
تمسک به دودمان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و آشنایی با خانه آل علی (علیه‌السّلام) و پیوند با اولاد فاطمه (علیه‌السّلام)، ثمرات و آثار فراوانی دارد، که سودش نیز به خود ما برمی‌گردد.
آشنایی با این «خانه» و «خط»، قرار گرفتن در مسیر معرفت زلال و ناب اسلام و حق است. چرا که پیشوایان دین ما از این دودمان، در عمل و فضل و کمالات و ارزشها، اسوه و الگو و سرچشمه جوشان و زاینده‌اند و خودشان تجسم آن ارزشها و جلوه‌گاه آن نورهای معنوی و معنویتهای نورانی و بصیرتها و والایی‌هایند.
اگر برای ما، راهی جهت پیوستن به این «معرفت‌خانه»، قرار داده‌اند، اینهم خود، نوعی دیگر از لطف آنان نسبت به ماست و اگر ما را به سوی آشنایی با آنان و مرتبط گشتن با اهل بیت عصمت سوق داده‌اند و تشویق کرده‌اند، این هم فیض دیگر و لطف مضاعفی برای‌ماست. اگر آنان نیز به ما نگفته بودند و از ما نخواسته بودند، ما وظیفه داشتیم که در آن خانه برویم و گرد این شمعها پروانه‌وار بچرخیم و از فروغ این مشعلهای خورشیدسان هدایت، بهره‌مند شویم.
«زیارت»، قرار گرفتن در این مدار، و چرخیدن بر گرد این محور، و آموختن از این مکتب و سیراب شدن از این زمزم است.
حق شهدا
حق شهدای آل محمد صلی الله علیه وآله و سلم
تلاشی که از نظر فرهنگی و اجتماعی، از سوی امامان شیعه انجام می‌گرفت، یکی هم سوق دادن امت به سوی پیشوایان حق و فرهنگ تشیع و خط اهل بیت بود تا با یادشان، با احیای نام و خاطره و فکر و تعالیمشان، راه، نمایانتر و هدف، روشنتر و راهنما آشکارتر گردد تا مردم گرفتار سرگردانی و حیرت و بلا تکلیفی نشوند. این، حق هر شهید بر جامعه است.
و شهدای آل محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، بویژه ائمه شهید شیعه، بیش از دیگران، بر گردن امت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) حق دارند، چرا که حیاتشان را در راه صلاح و اصلاح همین امت، نهادند و به شهادت رسیدند، تا دین را زنده نگه دارند، هر چند با مرگ سرخ و سبز خویش...
احیاء دین، زخون شهیدان است جان شهید، هدیه به جانان است
در پای نخل پر ثمر اسلام خون شهید، زمزم جوشان است
احیای فرهنگ
احیای فرهنگ شهادت
احیای فرهنگ شهادت، در برنامه عملی اولیای دین ما بود تا از این طریق، هم حق شهدای آل محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) تا حدودی ادا شود و هم با پیوند و آشنایی با شهیدان این راه عملا راهشان تداوم یابد. حال چند نمونه از سیره عملی اسوه‌های خود را یاد می‌کنیم تا معلوم گردد که چگونه پیشوایان دینی ما این «حق» را ادا می‌کردند و آن فرهنگ رازنده نگه می‌داشتند.
عملکرد
عملکرد حضرت فاطمه‌ی زهرا سلام الله علیها
حضرت فاطمه (علیهاالسّلام) قبر حمزه سیدالشهدا را زیارت می‌کرد، اصلاح می‌نمود، علامت می‌گذاشت، و هر دو سه روز یک بار، قبور شهدای احد را زیارت می‌کرد، کنار مزار، نماز می‌خواند، می‌گریست و دعا می‌کرد و هر جمعه، قبر حضرت حمزه را دیدار کرده و نزد آن می‌گریست. 1
حضرت زهرا (علیهاالسّلام)، بعد از رسول خدا، هفتاد و پنج روز زیست. در این مدت، هرگز شاد و خندان دیده نشد. در هفته دو روز (روزهای دوشنبه و جمعه) سر خاک شهدا می‌آمد و می‌گفت: رسول خدا اینجا بود، و مشرکان آنجا...2
یعنی نوعی گزارش می‌داد از صحنه‌های درگیری حق و باطل، و ترسیم میدان نبرد و یادآوری خاطره جنگ احد و غیره... آموزش تاریخ در صحنه! بیان واقعه در محل وقوع!
یاد شهدای احد را چگونه می‌توان زنده نگه داشت؟... جز با آمدن بر سر مزارشان و نشستن بر تربت پاکشان و اشک ریختن به یادشان و یادآوری حماسه‌ها و فداکاری‌هایشان؟!
مرحوم صدوق، حضور بر مزار شهیدان احد را به عنوان زیارت، مستحب می‌داند3 و در روایات، ضمن آنکه برای زائر مدینه، زیارت و دعا نزد قبور شهدا مستحب به شمار آمده است، نقل شده که: پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، هر گاه به زیارت شهیدان می‌رفت، خطاب به آنان می‌فرمود:
«السلام علیکم بما صبرتم فنعم عقبی الدار»4
امام صادق علیه السلام
امام صادق علیه السلام و زیارت قبر شهدا
و امام صادق (علیه‌السّلام) در مورد زیارت شهدای احد، سفارش فرموده است که خطاب به آنان گفته شود:
«السلام علیکم یا اهل الدیار، انتم لنا فرط و انا بکم لاحقون؛ یعنی سلام بر شما‌ای اهل این دیار!. .. شما پیشاهنگ مایید و ما هم به شما خواهیم پیوست.». 5
زیارت حضرت زهرا سلام الله علیها
زیارت مرقد حضرت زهرا سلام الله علیها
حضرت زهرا (علیه‌السّلام) که اولین شهید عترت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در راه دفاع از حق بود، طبق وصیت خویش، مخفیانه به خاک سپرده شد و حضرت علی (علیه‌السّلام) صورت چند قبر را هنگام دفن وی ساخت تا جای دفن آن مظلومه مشخص نباشد.6 آنگاه، به طور مکرر به زیارت قبر آن بانوی بزرگوار می‌رفت و طبق بعضی نقلها:
« امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) هر روز قبر فاطمه زهرا را زیارت می‌کرد، یک روز که به زیارت آمده بود، خود را بر قبر افکند و گریست و شعری را به این مضمون خواند:
«چه جانگداز است هنگامی‌که بر قبر حبیبم عبور می‌کنم و سلام می‌دهم و جوابی نمی‌شنوم، ای قبر! چه شده که جواب مرا نمی‌دهی؟آیا بعد از من، دیگر دوستی با کسان، ملالت آور شده است؟»7
زیارت امام حسن علیه السلام
زیارت مرقد امام حسن علیه السلام
حسین بن علی (علیه‌السّلام) هنگام غروب هر جمعه، تربت برادرش امام مجتبی (علیه‌السّلام) را زیارت می‌کرد.8
محمد حنفیه را برای زیارت قبر امام حسن (علیه‌السّلام) در بقیع می‌آمد و می‌گفت: سلام بر تو‌ای بازمانده مؤمنان و‌ای فرزند اولین مسلمان. چرا چنین نباشد. در حالی که تو سلاله هدایت و هم پیمان با تقوا و پنجمین نفر از اهل کسایی. دست رحمت تو را تغذیه کرده و در دامان اسلام تربیت‌شدی و از پستان ایمان شیر خوردی. تو در حال حیات و مرگ پاکیزه و طیب هستی.. .
(کامل الزیارات ص 53 بحارالانوار، ج97 ص205)
زیارت سید الشهداء
زیارت مرقد سیدالشهدا
زیارت مرقد سید الشهدا (علیه‌السّلام) بیش از همه مورد توجه و عنایت ائمه (علیهم‌السلام) بود و به زایران آن کوی حق و دیار عشق، احترام زیادی می‌کردند.
حمران بن اعین نقل می‌کند که: از زیارت قبر حسین بن علی (علیه‌السّلام) برگشتم. امام باقر (علیه‌السّلام) به دیدنم آمد و فرمود: «ای حمران! بشارتت‌باد... هر کس قبر شهدای آل محمد را زیارت کند و هدفش از این زیارت، خدا و پیوند با پیامبر باشد، همچون روز تولد از مادر، از گناهانش بیرون آمده، پاک می‌شود»9
گرچه زائر، از زیارت حسین (علیه‌السّلام) آمده بود، لیکن امام، محور سخن و ملاک فضیلت را روی «شهدای آل محمد» برد، که امام حسین، سرور و سالار همه آن شهداست و سلاله آن عترت پاک است.
اولین زائر
اولین زائر
اولین زایر قبر حسین شهید، صحابی والاقدر پیامبر، جابر بن عبدالله انصاری بود که به همراه عطیه به زیارت نایل شد. نقل شده است که اسیران اهل بیت، پس از ماجراهای کربلا و بازگشت از سفر شام، در مسیرشان به مدینه از ماموران نگهبان خواستند تا آنان را از کربلا عبور دهند تا با قبر سید الشهدا تجدید عهد نمایند.
در اربعین شهادت حسین بن علی بوده که به آن محل رسیدند. هنگام گذر از آن دشت‌خونین، زنهای علویه با گریه و فریادهای دردمندانه، به سوی قبر شتافتند و اشکها ریخته شد و سه روز در آنجا گذراندند. در همان موقعیت‌بود که امام سجاد (علیه‌السّلام) با جابر دیدار نمود. امام با جابر در این دیدار، که بر تربت شهیدان کربلا انجام گرفت، درباره حوادث تلخی که بر آنان گذاشته بود، سخنها گفت، سپس به سوی مدینه رهسپار شدند.10
دعبل
دعبل احیاگر یاد آل رسول صلی الله علیه وآله وسلم
«دعبل خزاعی« شاعر متعهد شیعه که در زمان امام رضا (علیه‌السّلام) می‌زیست، هنر خویش را در راه احیای حق آل محمد، و ذکر و یاد شهدای عترت پیامبر و بیان فضایل «اهل بیت» قرار داده بود و نزد ائمه شیعه منزلتی داشت. روزی در مرو به حضور حضرت رضا (علیه‌السّلام) رسید و عرض کرد: ای فرزند پیامبر! درباره شما قصیده‌ای سروده‌ام و عهد کرده‌ام که قبل از شما آن را برای کسی نخوانم. حضرت اجازه فرمود تا دعبل شعرش را بخواند، و او هم خواند.
قصیده بلند و بالای دعبل که به «قصیده تائیه» یا «مدارس آیات» معروف است، از پر محتواترین قصایدی است که در بیان حق و فضایل این دودمان پاک و یادآوری از «شهدای آل محمد» می‌باشد.
در این قصیده، که یکصد و بیست و یک بیت است، در فضایی سرشاراز معنویت و خاطره‌های پر سوز و گداز، جریان خاندان پیامبر را از آغاز، همراه شهادتها و رنجها بیان می‌کند. از خانه‌ها و مدارس و منازلی یاد می‌کند، که-به خاطر ستمهای امویان و عباسیان-متروک و خالی مانده است. خانه‌ها و مراکزی در خیف، منی، مسجد الحرام، عرفات و جمرات که پایگاه وحی بوده است، دیاری که برای آل رسول الله، امیر المؤمنین، حسن و حسین، جعفر و عبدالله و فضل، حمزه و امام سجاد (علیه‌السّلام)... بوده است. منازل پاکی و طهارت و نماز و تقوا و نیکی که در جای جای آن سرزمینها دایر بوده است و سرگذشت‌شهادتها و ستمها و خونها.
و در جایی از قصیده، خطاب به مادر امامان، حضرت زهرا (علیه‌السّلام) می‌گوید: اگر در خیال هم حسین را آغشته به خون می‌دیدی که از تشنگی، کنار فرات جان داد، بر صورت خویش سیلی می‌زدی و اشک از دیدگان بر چهره جاری می‌کردی. ای فاطمه! ای دختر نیکی! برخیز و ندبه کن که ستاره‌های آسمان، بر دشت و هامون افتاده است...
آنگاه، یاد از قبرهایی می‌کند که از این دودمان، در سرزمین کوفه، مدینه، مکه، فخ، جوزجان، بغداد، طوس، کربلا... قرار دارد و از شهدایی چون شهید فخ، یحیی بن زید، ابراهیم بن عبدالله، موسی بن جعفر، و شهدای کربلا ... یاد می‌کند.11
مرقد امام رضا علیه السلام
مرقد مطهر حضرت امام رضا علیه السلام
نقل شده است که وقتی دعبل، در شمارش این زمینهای نورانی و مرقدهای پاک، به آن جان مطهر و ارزشمندی که در بغداد مدفون است رسید (یعنی امام کاظم (علیه‌السّلام)) حضرت رضا (علیه‌السّلام) فرمود که این را هم اضافه کند: «و قبر بطوس یالها من مصیبة»، که یادی بود از قبری مصیبت‌بار و‌اندوه‌آور که در خاک طوس است.
دعبل پرسید: این قبر، قبر کیست که در طوس است؟ امام فرمود: قبر من است، روزها و شبهایی چند نمی‌گذرد، مگر اینکه طوس، محل رفت و آمد شیعیان و زایران من می‌گردد. هر کس مرا در غربتم در سرزمین طوس زیارت کند، با من خواهد بود و گناهش در قیامت بخشوده خواهد شد. آنگاه امام برخاست و «صله» و هدیه‌هایی به عنوان تقدیر، به دعبل عطا کرد. 12
دعبل با این قصیده خویش که دفاعی جانانه و استوار از خط اهل بیت بود، حق را زنده کرد و دشمنان حق را کوبید و حتی مامون را بشدت به خشم آورد و علی بن موسی الرضا (علیه‌السّلام) را خشنود ساخت.
می‌بینیم که شاعر آگاه و بلند‌اندیشه‌ای چون دعبل، با آن موقعیت ادبی و شعر استوارش، در احیای «شهدای آل محمد» چگونه از جان مایه می‌گذارد و یکایک قبور مطهر به خون خفتگان عترت پیامبر را بر می‌شمارد و نام شهیدان آل علی را یاد می‌کند و مجموعه‌ای از این «فرهنگ» را در شعر خویش، یکجا می‌آورد.
امام هم، برای تکمیل قصیده بلند او، که تمام قبور و مزارات شهدای مظلوم فرزندان فاطمه را داراست، از قبر خویش که در طوس خواهد بود یاد می‌کند و دو بیت‌به قصیده‌اش می‌افزاید. این خط کلی و درخشان ائمه است که مردم را با این «مزار»ها و مدفونین آنها آشنا کنند، تا از این طریق، مردم راه هدایت و نجات را بیابند ودر بیراهه‌های ظلمانی نیفتند.
پی نوشت
1. وسائل، ج۱۰، ص۲۷۹، حدیث 1 و 2. کشف الارتیاب (چاپ پنجم) ص۴۸۱.
2. وسائل، ج۱۰، ص۲۷۹ و بحار الانوار، ج۴۳، ص۱۹۳.
3. من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۲۲۹.
4. وسائل، ج۱۰، ص۲۷6.
5. وسائل، ج۱۰، ص۲۷7.
6. بحار الانوار، ج۴۳، ص۱۹۳.
7. مالی مررت علی القبور مسلما قبر الحبیب، فلا یرد جوابی‌یا قبر، مالک لا تجیب منادیا امللت‌بعدی خلة الاحباب؟
(الغدیر، ج۲، ص۱۶)
8. ان الحسین بن علی، کان یزور قبر الحسن بن علی کل عشیة جمعة.
(وسائل، ج۱۰، ص317)
9. وسائل‌الشیعه، ج۱۰، ص۲۵۹، حدیث۲۲. امالی شیخ طوسی ج2 ص28.
10. حیاة الامام الحسین بن علی، (باقر شریف قرشی) ج۳، ص۴۲۲، وسائل، ج۱۰، ص۳۷۴، حدیث۳. البته این نکته که این زیارت در اربعین همان سال بوده یا سال بعد، بین مورخین دو نظر است. برای تحقیق بیشتر، کتاب «اربعین» از شهید قاضی طباطبائی را مطالعه کنید.
11. قصیده دعبل، که با بیت «مدارس آیات خلت من تلاوة...» معروفیت دارد، به صورتهای‌گوناگون، کم و زیاد، در منابع مختلفی نقل شده است که مفصلترین صورت نقل این قصیده، درکتاب (کشف الغمه اربلی، ج۳، ص108 به بعد) نقل شده است که حدود ۱۲۱ بیت می‌باشد.
12. الغدیر، علامه ی امینی، ج۲، ص۳۶۱.
برگرفته از مجله پیام انقلاب شماره ی 141
