جامعه شناسی زیارت

تحلیل جامعه شناسی و تأثیرات اجتماعی زیارت

دربحث جامعه شناسی و بررسی پدیده های اجتماعی ، هر چه موضوع فردی تر می شود ؛کار دشوارتر می گردد؛ چرا که جامعه شناسی غالباً به دنبال پدیده های عینی و قابل بررسی و به دنبال تبیین روبط بین افراد گروه ها و پدیده های اجتماعی نظیر طلاق، خودکشی ، قوم گرایی ، جنگ ، کار و شغل می باشد.گاهی اوقات جامعه شناسی به دنبال اثرات یک پدیده اجتماعی است که در زمانی خاص رخ می دهد .موضوعات بسیاری در حوزه روانشناسی اجتماعی و جامعه شناسی قرار می گیردکه هرکدام می تواند قسمتی از موضوع یا اثرات مختلف کارکرد آن رابررسی کند،از جمله موضوعاتی که می توان به آثار آن دراجتماع توجه کرد ودید جامعه شناسانه به آن داشت، بحث زیارت است.
اگردقیقاً به جایگاه زیارت  در دنیای کنونی توجه کنیم ، در می یابیم که هم اکنون دنیای به اصطلاح متمدن نه تنها خود را بی نیاز از زیارت نمی داند ، بلکه فطرتاً ستایش و زیارت قبور مقدس را برای تشفی آلام دنیوی ضروری می داند .جایی که انسان خالی از گرفتاری های تمدن جدید بتواند با کسی راز و نیاز کندو درد دل خویش را با او در میان نهد وچون دوستی خالص بی ریا مکنونات  قلبی خود را بیان نماید درک این واقعیت و نیاز فطری باعث شده است که در کشورهای بزرگ وپیشرفت دنیا مثل انگلستان ، فرانسه و رم زیارت گاههای بزرگ هریک بانام خاص  وجود داشته باشد.
سید مجتبی رضوی درباره ی زیارت و تأثیرات اجتماعی آن می گوید:
زیارت شکل خاصی از نیایش است که کسی یاچیزی توسط گروهی مورد توجه قرار می گیرد و به وسیله آن مستقیماً ازخداوند طلب حاجت می شود.این خواهش ها و ابزار نیازها ممکن است بر اساس نیازهای مادی و معنوی باشد که با توجه به شخصیت و شناخت افراد از خود و محیط اطراف خود ، درجات مختلفی دارد .گاهی زیارت با مراسم ویژه ای توام است که در طی آن فرد دارای رتبه ای خاص می شود و از احترام خاصی نزد افرادهم کیش خود برخوردار می گردد برای مثال می بینیم در کشور خودمان بسیاری از افراد پس از تشرف به اماکن مذهبی با پیشوندهایی مثال حاجی ، مشهدی یاکربلایی خوانده می شوند.
یکی از جامعه شناسان در این زمینه می گوید:آنچه از دید یک جامعه شناس درمسأله زیارت به چشم می خورد این  استکه :
مجموعه انسان از بزرگ وکوچک ، زن و مرد که در اصطلاح عرف به آنها زوار می گویند.
عده ای از انسان هایی که مبادرت به ساختن ، به ساختن ، تعمیر قبر و ضریح برای زائران می کنند.
دسته ای که برای آماده سازی فضای زیارتی مشغولند.
عده ای که در بخش خدمات رسانی به زائران اشتغال دارند.
گروهی که درحیطه آماده سازی غذا و... برای زائران فعالیت می کنند.
عده ای که برای زائران قرآن ، ادعیه و زیارت نامهبه چاپ می رسانند.
عده ای که برای زائران سوغات تدارک می بینند.
از نظر جامعه شناسی ، زیارت را می توان الگوی مشترک رفتاری افرادی دانست که به یک مکان مقدس می روند.زیارت هر طور که باشد از دو رکن اصلی برخوردار است: عرض ارادت و احترام ، عرض نیاز و ارائه مشکل و تقاضا برای رفع آن.
حال این سئوال مطرح است که کدام طبقات اجتماعی برای عرض ارادت ، به زیارت می روند و چه طبقاتی اجتماعی برای عرض ارادت و ابراز نیاز و رفع گرفتاری ،بدیهی است تمامی افرادی که برای زیارت به یک مکان مقدس ، وارد می شوند ابراز ارادت ومودت ، اولین ویژگی رفتاری آنها است . در زندگی امروز فقر ونیاز مالی یکی از بزرگترین مشکلاتی است که افراد جامعه با آن دست و پنجه نرم می کنند ؛ بنابراین گروه وسیعی از افراد را می توان جزو افرادی دانست که در طبقات اجتماعی بادرآمدکم و نیاز مالی زندگی می کنند اگر بخواهیم از این دید به زیارت بنگریم ، نتیجه این است که طیف وسیعی از کسانی که به زیارت می روند ، محتوای زیارت آنها برطرف شدن نیاز مالی باشد پس قشر متمکن و طبقات سرمایه دار از این مقوله خارج هستند.
اگر بخواهیم به رابطه طبقات وزیارت طبقات و زیارت بنگریم ، زیارت را  نمی توان به هیچ طبقه اجتماعی محدود داشت ؛ چرا که هر کس دارای اعتقاد درونی عمیق به دین و مذهب و مبانی آن است به زیارت می رود و این اختصاص به فقرا و اغنیاء ، باسواد و بی سواد ندارد؛ یکی  از ملاک های دیگر که می تواند زائران را به صورت طبقات اجتماعی مشخص نمایان سازد میزان مسافت و طول مسیرشهر زیارتی از محل زندگی زائران است ؛ هر چه میزان مسافت مکان زیارتی از زندگی افراد بیشتر باشد ، امکان زیارت برای طبقه آسیب پذیر و قشرهای کم درآمد کمترخواهد بود.
یکی دیگر از ملاک هایی که موجب می شود به زیارت بادیدی طبقاتی نگاه نشود ؛ اعتقاد به شفادهندگی وجود مقدس پیامبر (علیه السّلام) و ائمه اطهار(علیه السّلام) است ؛ از آنجا که ممکن است افراد بیمار و لاعلاج در تمام اقشار و طبقات جامعه وجود داشته باشد، زائران برای گرفتن شفا از هر طبقه اجتماعی که باشند برای زیارت به اماکن زیارتی مشرف می شوند.
اگر از روی تحقیق ودیدی جامعه شناسانه به زیارت بنگریم، آنچه از همه پررنگ تر به به نظر می رسد چیست ؟
زهرا امامی کارشناس مسائل مذهبی می گوید: با کمی دقت در می یابیم که افراد بر اساس اشتیاق ، ذغدغه های درونی ما نیاز و به قصد شفا به بارگاه ملکوتی ائمه اطهار(علیه السّلام) روی می آورند. هیچکس نسبت به دیگری احساس برتری ندارد،همه به دنبال رسیدن به مطلوب خویش و وصال ودیدار یارند و با دلی بر التهاب ، درد و رنج  و نیاز پا به حرم می گذارند. با کمی دقت می بینیم که آن افراد نگران و مشتاق ، ملتهب و دردمند با آرامش وصف ناپذیری ازحرم بیرون می آیند . بدون شک آرامش  افراد، جامعه را در پی دارد و روح تازه را در کالبد افراد جامعه می دمد زیارت ترکیبی از نیایش و آرامش است و مهم ترین اثر خود را در زندگی و سلامت روان و روح انسان دارد.
با توجه به تحلیل های جامعه شناسی از مسأله زیارت ، تعالیم دینی و اولیای الهی چه اثراتی می تواند در زندگی اجتماعی افراد داشته باشد؟
ندا روحانی فوق لیسانس الهیات در این زمینه می گوید:
در تعاریفی که درمورد زیارت  آمده ، اینگونه گفته شده که زیارت تجدید پیمان با اولیای خدا است واین تجدید میثاق یعنی تأیید  اهداف ، تعالیم و آرمان های این انسان های بزرگ ، پس ما تعالیم و دستورات آنها را پذیرفته ، تأیید می کنیم و به آن عمل می نماییم عمل به این تعالیم بازتاب فراوانی در زندگی اجتماعی خواهد داشت.
امامان و رهبران الهی ما ابعاد واقعی حیات انسانی را می شناختند و در برنامه ریزی های اجتماعی بدان توجه داشتند،ذهنی وخیالی فکر نمی کردند و دلیل موفقیت آنان هم همین بود که سخنانشان در میان مردم نفوذ می کرد و به محرومان امید می داد .مثلاً در روایتی از امام رضاعلیه السلام آمده است ، حلال روزی برگزیدگان خداست .لیکن بگو: خداوندا مرا از روزی فراخی که به بندگان می دهی ، عطا کن . امام با این  سخن می آموزند که در اندیشه زندگی بالاتر و رفاه و آسایش بیشتری برای خود و خانواده ات باش و از خدا چنین مخواه که تنها به قوت حلالی دست یابی که مقدار ضروری زندگی را در بر می گیرد، بلکه ازخدا گشادگی و فزونی وسایل زندگی را بخواه .
اینگونه تعالیم به انسان می آموزد که ای انسان ! تو خود انسان باش وکارهای انسانی انجام بده و به اصول انسانی متعهد باش و خصلت های انسانی را در خویش پدید آر و  خود را با راه و روش های درست و ارزشمند دمساز کن. در زندگی به چیزی جز برتری ها ، ایثارها، فداکاری ها ، نوع دوستی ها و... میندیش . دراین اندیشه مباش که دیگران چه کردند . طبق تعالیم دین بزرگواران هر انسان باید در گام نخست به خود بیندیشد و در اندیشه ساختن خویش باشد  و شایستگی های لازم را در خویش پدید آورد و با دیگران باتعهد و شایستگی رابطه برقرار کند ، به خلق خدمت کند و خدمتگزار مردم باشد.